ÜLKEMİZİN TAHIL DENGESİ
Ankara – Son yıllarda değişken iklim koşulları, politika düzenlemeleri ve küresel ticaret bağlantıları, Türkiye’nin buğday piyasasında büyük dalgalanmalara neden oldu. İşte bölük bölük tablo:
1. Buğday Üretimi
2023/24 tarım sezonunda, yağışların yetersizliği nedeniyle Türkiye, yaklaşık 21 milyon ton buğday üretimiyle rekor düzeye ulaştı
Ancak 2024/25 sezonu tahminleri, kuraklık nedeniyle bu miktarın 18,75–19 milyon tona düşeceğini öngörüyor
Ulusal veriler ayrıca, 2024 yılında üretimin uzun yıllar ortalamasının %5–6 altında gerçekleştiğini, tahmini 18,96 milyon ton olduğunu belirtmekte
2. Buğday İthalatı
2024/25 sezonunda ithalat, 2023’e göre yaklaşık 1 milyon ton düşüşle 6 milyon tona geriledi
Özellikle Rusya’dan 0,92 milyon ton, Ukrayna’dan 0,016 milyon ton buğday ithal edildi
FAO verilerine göre, Haziran 2024–Şubat 2025 arasında ithalat, geçen yılın aynı dönemine göre %70 oranında düşerek dramatik bir azalma yaşadı
Bu gerilemenin başlıca nedeni, hükümetin yerli üretimi desteklemek amacıyla Haziran–Ekim 2024 arası ithalatı durdurması ve ocak sonrası da devlet tahıl kurumu TMO aracılığıyla kota uygulamasına geçmesi oldu
3. Un ve Unlu Mamuller İhracatı
Buğdayın %70’e yakını işlenerek unlu mamullere dönüştüğünden, bu alan ihracatta öne çıkmakta
2024’ün ilk yarısında, buğday unu ihracatı Haziran–Ağustos ayında 675 bin ton, bir önceki yılın aynı dönemine göre yaklaşık 400 bin ton azalma gösterdi
Sektördeki daralma, Somali, Sudan, Yemen, Cibuti gibi Afrika pazarlarında rekabetin artmasıyla açıklanıyor. Irak’a yapılan sevkiyatlarda da düşüş yaşandı
Türkiye, dünya makarna ihracatında İtalya’nın ardından ikinci sırada. 2011’de 405 bin ton makarna ihracatı yapılmış; irmikte 76 bin ton sevkiyat gerçekleştirilmişti
Güncel verilere göre 2023 sonlarında unlu mamuller ihracatı 1,3 milyar dolara yükseldi; yıllık artış oranı %6,2
Makarna ve diğer unlu mamuller, 142 ülkeye, en yoğun olarak Angola (51 bin ton), Togo (39 bin), Irak (31 bin), Benin (29 bin) gibi pazarlara gönderiliyor
4. Alıcı ve Tedarikçi Ülkeler
Buğday ithalatında: Rusya (yaklaşık 1 milyon ton), Ukrayna (%1 düzeyinde).
Unlu mamul ihracatında başlıca ülkeler:
Angola: 51 bin ton
Togo: 39 bin ton
Irak: 31 bin ton
Benin: 29 bin ton
Ayrıca makarna, irmik gibi ürünlerle birlikte toplamda 142 ülkeye 400+ bin ton ihracat yapılmış
5. Hükümet Politikaları ve Piyasa Etkileri
Haziran–Ekim 2024 arasında IPR kapsamında tam ithalat yasağı, ardından TMO aracılığıyla yüzde 85 yerli alım şartı; bu da ithalatı büyük ölçüde azalttı
TMO, stokları eritmek için buğdayı piyasa fiyatının altında (235–245 $/ton) satıyor
Bu dönemde bitmiş ürün ihracatı (%40 oranında düşüşle 1,7 milyon ton), alternatif tedarikçi arayışlarına neden oldu
* Sonuç ve Değerlendirme
Türkiye, buğdayda kendi kendine yeterli seviyeye yaklaşsa da kuraklıklar, stok ve fiyat yönetimi ihtiyaçları nedeniyle politika değişimlerine hızlı adapte olmak zorunda kaldı. Üretim 19 milyon tona gerilerken, ithalat 6 milyon ton bandına düştü. Ancak unlu mamul ihracatında, ciddi bir geri çekilme yaşandı. Bu durum, Türk tarım politikalarında dengeli iç piyasa yönetiminin, dış pazarlardaki bağlantılardaki kopmaları minimize etmek adına kritik önemde olduğunu gösteriyor.
Devlet destekleri ve TMO müdahaleleri geçici etkiler yaratırken, uzun vadede üretim verimliliğinin artırılması, iklim adaptasyonu ve dış pazar çeşitlendirmesi yönünde stratejiler kaçınılmaz görünüyor.
Tablo Özeti
Kalem Miktar (Mton) Notlar
Buğday Üretimi 2024/25 18,75 – 19 Kuraklık etkisi
Buğday İthalatı 6,0 Rusya ≈ 0,92, Ukrayna ≈ 0,016
Tahıl Stoku (2023/24 sonu) 5,3 2024 stok fazlası
Buğday Unu İhracatı (Haz–Ağu 2024) 0,675 Yıllık 0,4 Mton düşüş
Makarna İhracatı 2011 0,405 142 ülkeye
Unlu Mamul İhracatı (Ocak–Nis 2025) 1,29 G$ %6,2 artış
Bu gelişmeler hem tarım politikalarında hem de ticari stratejilerde hızla eylem geliştirilmesini gerektiriyor. Farklı iklim senaryolarına uyum, tedarik zinciri güvenliği ve dış piyasalarla ilişkilerde sürdürülebilirlik şimdi her zamankinden daha kritik.
