Türkiye’nin yükseköğretim sisteminden mezun olan genç beyinler, yurt dışında kariyer fırsatlarını değerlendirme eğilimlerini sürdürmeye devam ediyor. 2024 yılı verilerine göre, yükseköğretim mezunlarının beyin göçü oranı %2,0 olarak gerçekleşti ve önceki yıla göre değişmedi. Ancak bu genel oranın ardında, cinsiyet, üniversite türü, bölüm ve öğrenim dili gibi faktörlere göre farklı dinamikler gözlemleniyor.
Cinsiyete göre dağılıma bakıldığında, erkek mezunların beyin göçü oranı %2,4 iken, kadınlarda bu oran %1,6 seviyesinde kaldı. Bu tablo, erkek mezunların yurt dışına yönelmede daha yüksek bir eğilim gösterdiğini ortaya koyuyor. 2015’ten bu yana cinsiyete göre beyin göçü oranlarında dalgalanmalar gözlense de 2024’teki eşik, son yılların ortalamasına yakın bir değeri işaret ediyor.
Üniversite türü bazında bakıldığında ise dikkat çeken farklılıklar var. Devlet üniversitesi mezunlarının beyin göçü oranı 2023 yılında %1,7 iken, 2024’te değişmeyerek aynı seviyede kaldı. Buna karşın vakıf üniversitesi mezunlarında oran hafif bir düşüşle %4,3 olarak gerçekleşti. Vakıf üniversitesi mezunları arasında beyin göçü en yüksek olan grup ise tam burslu öğrenciler (%8,3). Bunu %3,7 ile kısmi burslu ve %3,6 ile ücretli eğitim alan öğrenciler takip ediyor. Bu veriler, burs olanaklarının gençlerin yurt dışına yöneliminde karmaşık bir etkisi olduğunu gösteriyor; tam burslu öğrencilerin yurt dışına yönelme motivasyonları daha yüksek olabilir.
Bölgesel ve akademik alan bazında beyin göçü analizleri de dikkat çekici. En yüksek göç oranı bilişim ve iletişim teknolojileri mezunlarında (%6,7) gözlemlenirken, bunu mühendislik, imalat ve inşaat (%4,4) ile doğa bilimleri, matematik ve istatistik (%2,7) izledi. Mezun bazında bakıldığında ise en yüksek beyin göçü oranı moleküler biyoloji ve genetik (%15,0), işletme mühendisliği (%10,8), elektronik mühendisliği (%9,6), matematik mühendisliği (%9,5) ve biyomühendislik (%9,4) alanlarında görülüyor. Özellikle moleküler biyoloji ve genetik gibi son derece özelleşmiş alanlarda gençlerin yurt dışına yönelimi, Türkiye’deki araştırma ve istihdam fırsatlarının kısıtlılığıyla ilişkilendirilebilir.
Yabancı dil faktörü de beyin göçünü etkileyen bir başka unsur olarak öne çıkıyor. Mezunların öğrenim dili bazında dağılımına bakıldığında, Fransızca eğitim alanlar %9,9 ile en yüksek göç oranına sahip. İngilizce mezunları %6,2, Almanca mezunları %5,9 ve Rusça mezunlar %4,7 oranında yurt dışına yöneldi. Bu tablo, özellikle Avrupa dilleri ve uluslararası eğitim programlarının mezunların kariyer planlarını şekillendirmede belirleyici olduğunu ortaya koyuyor.
Beyin göçünde hedef ülkeler de oldukça net bir dağılım sunuyor. Mezunların en çok göç etmeyi tercih ettiği ülke Amerika Birleşik Devletleri (%19,6) oldu. Almanya (%19,4), Birleşik Krallık (%11,3), Hollanda (%7,0) ve Kanada (%5,2) sıralaması hem ekonomik fırsat hem de eğitim ve araştırma olanakları açısından mantıklı bir tercih dizilimi olarak okunabilir. ABD’ye göç edenler arasında en büyük pay elektrik-elektronik mühendisliği mezunlarına aitken, Almanya, Birleşik Krallık ve Hollanda’yı tercih edenler ağırlıklı olarak bilgisayar mühendisliği mezunları oldu. Kanada ise daha çok işletme mezunlarının gözde ülkesi konumunda.
Genel olarak 2024 yılı, Türkiye yükseköğretiminden mezun olan genç beyinlerin yurt dışına yönelme eğiliminde istikrarlı bir tablo sergiliyor. Ancak veriler, alan ve burs durumuna göre ciddi farklılıkların olduğunu da ortaya koyuyor. Özellikle bilişim, mühendislik ve moleküler biyoloji gibi kritik alanlarda beyin göçü yüksek seviyede seyrediyor. Bu durum hem Türkiye’nin küresel rekabet gücü hem de ulusal araştırma kapasitesi açısından uzun vadede önemli bir gündem maddesi olmalı.
Özetle, Türkiye’nin yükseköğretim sistemi mezunlarını yurtdışına kaptırmamak için alan bazlı destekler, araştırma altyapısı yatırımları ve uluslararası iş birliklerini güçlendirmeye devam etmesi Gerekiyor. Aksi takdirde, özellikle bilişim, mühendislik ve doğa bilimleri gibi stratejik alanlarda beyin göçü oranları artabilir ve ulusal inovasyon kapasitesi üzerinde uzun vadeli etkiler yaratabilir.
