İhracat Zekâsı – Çin mi Türkiye mi?
Günümüzde dış ticaret artık yalnızca ne kadar ürün sattığınızla ölçülmüyor. Asıl belirleyici unsur, nasıl sattığınız, yani bu süreci ne kadar akıllıca yönettiğiniz. İşte bu noktada karşımıza çıkan kavram, giderek daha fazla önem kazanıyor: İhracat Zekâsı.
İhracat zekâsı; bir ülkenin ya da şirketin, küresel pazarlarda katma değeri yüksek, sürdürülebilir ve stratejik ürünleri satabilme becerisidir. Sadece çok üretmek değil; doğru ürünle, doğru pazara, doğru stratejiyle ulaşmak, bu kavramın temelini oluşturur.
Bu yazıda, dünya ihracat şampiyonu Çin ile yükselmek isteyen Türkiye’yi bu açıdan karşılaştıracağız.
Çin: Stratejiyle Örülmüş Bir İhracat Modeli
Çin’in ihracat başarısı, salt üretim gücüyle açıklanamaz. Bugün Çin, ihracat zekâsını uzun vadeli planlama, teknoloji yatırımı ve küresel strateji ile şekillendirmiş durumda.
2000’lerin başında ucuz işçilikle öne çıkan Çin, zamanla düşük teknolojili mallardan yüksek teknolojili ürünlere geçiş yaptı. Bu süreci “Made in China 2025” stratejisiyle yönetti. Yapay zekâ, çip teknolojisi, batarya üretimi, robotik ve yeşil enerji gibi alanlarda yoğun AR-GE yatırımları yaptı.
Aynı zamanda, yalnızca mal satmakla kalmadı; küresel lojistik ağları kurarak Afrika’dan Latin Amerika’ya kadar geniş bir pazar altyapısı oluşturdu. Kuşak-Yol Projesi, sadece altyapı değil, ihracatın geleceğini de inşa etti.
Bugün Huawei, Xiaomi, BYD ve DJI gibi markalar, Çin’in yalnızca üretici değil, aynı zamanda küresel teknoloji sağlayıcısı olduğunun simgeleri.
Türkiye: Çok Satıyor, Ama Az Kazanıyor
Türkiye, ihracatını artırma konusunda önemli adımlar attı. 2024’te 255 milyar doları aşan ihracat, bir başarı göstergesi gibi sunuluyor. Ancak bu başarının niteliği sorgulandığında bazı temel sorunlar öne çıkıyor:
İhracatın büyük kısmı düşük katma değerli sektörlerden (tekstil, otomotiv, beyaz eşya, demir-çelik) oluşuyor.
Kilogram başına ihracat geliri, hâlâ 1,5 dolar civarında seyrediyor.
Yüksek teknoloji ihracatı, toplamın %3’ünü bile geçemiyor.
Pazar çeşitliliği sınırlı; AB’ye bağımlılık devam ediyor.
Tasarım, marka, yazılım ve dijitalleşme gibi alanlarda eksiklik var.
Kısacası Türkiye ihracat yapıyor ama hâlâ “çok çalış, az kazan” modelinden kurtulabilmiş değil.
Zekâ Farkı Nerede?
İhracat zekâsı, yalnızca üretim gücüyle değil; aynı zamanda vizyon, inovasyon ve diplomatik hamlelerle şekilleniyor.
Çin, üretimi stratejiyle birleştirerek değer zincirinin üst halkalarına tırmandı. Türkiye ise hâlâ zincirin alt basamaklarında kalıyor. Markalaşma, patent, tasarım, veri analizi ve dijital çözümler gibi konular, Türkiye’nin ihracat gündeminde sınırlı yer buluyor.
Ayrıca Çin’in dış ticareti, sadece firmalarla değil, devlet aklıyla da yönetiliyor. Türkiye’de ise politika ile üretici arasında kopukluk yaşanabiliyor. Bu da rekabetçiliği zayıflatıyor.
Türkiye Ne Yapmalı?
Türkiye’nin ihracat zekâsını artırması için bazı temel adımlar atması gerekiyor:
Katma değerli üretime odaklanmalı: Yazılım, savunma sanayii, sağlık teknolojileri, yapay zekâ gibi sektörlerde özel teşvikler sunulmalı.
Marka ve tasarım yatırımları artırılmalı: “Made in Turkey” etiketi, kalite ve yenilikle eşleştirilmeli.
Yapay zekâ ve dijital çözümlerle ihracat desteklenmeli: Veri analizine dayalı pazar araştırmaları, dijital platformlar ve otomasyon sistemleri yaygınlaştırılmalı.
Pazar çeşitliliği sağlanmalı: Afrika, Güneydoğu Asya, Hindistan gibi büyüyen pazarlara stratejik açılımlar yapılmalı.
Devlet-özel sektör iş birliği güçlendirilmeli: Ticaret diplomasisi ve ihracat politikaları bütüncül bir anlayışla yürütülmeli.
Akıl Terlemeden Gelir mi?
Dünyada artık yalnızca üretim yetmiyor. Kazanmak isteyenler, akıl teriyle hareket ediyor. Çin bu süreci planladı, uyguladı ve sonuca ulaştı. Türkiye ise bu eşiği henüz aşabilmiş değil.
Türkiye’nin önünde iki seçenek var: Ya rekabeti ucuz işçilikle sürdürmeye devam edecek, ya da ihracat zekâsını geliştirerek yüksek gelirli bir ülkeye dönüşecek.
Sorunun cevabı net: Sürdürülebilir büyüme için, ihracatta da zekâ zamanı geldi.
