Tasarruf, bir ülke ekonomisinin uzun vadeli istikrarının temel taşlarından biridir. Özellikle hane halkı tasarruf oranı, toplumun gelirini ne ölçüde biriktirebildiğini, geleceğe ne kadar güvenle bakabildiğini gösteren önemli bir göstergedir. Ancak son yıllarda dünya genelinde ve Türkiye’de bu oranlarda yaşanan değişimler, ekonomik politikaların ve sosyal dinamiklerin yeniden değerlendirilmesini gerektiriyor.
Tasarrufun Ekonomik ve Sosyal Boyutu
Hane halkı tasarruf oranı, bireylerin elde ettiği kullanılabilir gelirden ne kadarını harcamayıp biriktirdiğini ifade eder. Bu oran, sadece bireylerin mali disipliniyle değil; gelir düzeyi, faiz oranları, tüketim eğilimleri, vergi politikaları ve sosyal güvenlik sistemleri gibi birçok faktörle doğrudan ilişkilidir.
Ekonomik açıdan bakıldığında, yüksek tasarruf oranı, ülkenin yatırım potansiyelini artırır. Çünkü tasarruflar, banka mevduatları veya finansal araçlar üzerinden ekonomiye kaynak sağlar. Bu kaynaklar, sanayi yatırımlarının, altyapı projelerinin ve girişimciliğin finansmanında kullanılarak büyümenin sürdürülebilirliğini destekler.
Sosyolojik açıdan ise tasarruf, bir “güven göstergesidir.” İnsanlar geleceğe dair belirsizlik yaşadığında, genellikle harcamalarını kısar ve birikime yönelir. Buna karşılık, ekonomik güvenin yüksek olduğu dönemlerde tüketim eğilimi artar. Türkiye özelinde bakıldığında, 2020’li yılların başında pandemi sonrası yaşanan belirsizlik ve yüksek enflasyon, birçok hanenin tüketim alışkanlıklarını değiştirmiştir.
Türkiye’de Tasarruf Eğilimlerinin Gelişimi
Türkiye’de hane halkı tasarruf oranı, tarihsel olarak OECD ve AB ortalamalarının altında seyretmektedir. Bunun temel nedenleri arasında düşük gelir düzeyleri, yüksek tüketim eğilimleri ve uzun yıllardır süregelen fiyat istikrarsızlığı yer alıyor. TÜİK ve TCMB verilerine göre, son yıllarda hane halkı tasarruf oranı dalgalı bir seyir izlese de genel eğilim düşüktür.
2010’lu yıllarda %12 civarında seyreden hane halkı tasarruf oranı, 2020 sonrasında pandemi etkisiyle kısa süreli bir yükseliş göstermiştir. Ancak bu artış kalıcı olmamış, yüksek enflasyon ve faiz oranlarındaki dalgalanmalar nedeniyle birçok hanenin tasarruf imkânı azalmıştır. 2024 itibarıyla Türkiye’de hane halkı tasarruf oranı, ulusal gelir içinde %7-9 bandında seyretmektedir. Bu oran, örneğin Almanya’da %18, Güney Kore’de %15 civarındadır.
Bu durum, Türkiye’nin büyüme modelinin hâlâ “tüketime dayalı” olduğunu ortaya koymaktadır. Kısa vadede tüketim artışı ekonomik büyümeyi desteklese de uzun vadede düşük tasarruf oranı, dış finansmana bağımlılığı artırmakta, cari açık üzerinde baskı yaratmaktadır.
Yüksek Enflasyon ve Finansal Davranış Değişimi
Son yıllarda hane halklarının tasarruf tercihlerinde ciddi bir değişim gözleniyor. Geleneksel olarak mevduat hesapları veya altın birikimi üzerinden yapılan tasarruflar, yerini kısmen bireysel emeklilik sistemine (BES), döviz yatırımlarına ve menkul kıymet fonlarına bırakıyor.
Bu dönüşümün ardında iki temel etken var: yüksek enflasyon ve finansal farkındalığın artışı. Enflasyon, birikimlerin reel değerini aşındırdığı için vatandaşlar, paralarını koruyacak alternatif yatırım araçlarına yöneliyor. 2023-2025 döneminde TL mevduat faizlerinin yükselmesine rağmen, birçok hane enflasyonun altında kalan reel getiriler nedeniyle tasarruf etmekte zorlanıyor.
Bununla birlikte, finansal okuryazarlık düzeyinin artmasıyla birlikte, özellikle genç nüfus arasında dijital yatırım platformlarına ilgi artmış durumda. Bireysel yatırımcıların borsaya yönelmesi, “tasarrufun finansallaşması” olarak tanımlanabilecek yeni bir eğilimi doğuruyor. Ancak bu durum, tasarrufların uzun vadeli üretken yatırımlara kanalize edilmesini garanti etmiyor.
Politika Perspektifi: Tasarrufun Teşviki Mümkün mü?
Türkiye’de hane halkı tasarruf oranının artırılması, yalnızca ekonomik değil aynı zamanda kültürel bir dönüşüm gerektiriyor. Uzun vadeli politikalar kapsamında üç ana yaklaşım öne çıkıyor:
Birincisi, gelir artışı ve fiyat istikrarının sağlanmasıdır. Hane halkları, gelirlerinin büyük kısmını zorunlu harcamalara ayırmak zorunda kaldıkça tasarruf yapma kapasitesini kaybeder. Bu nedenle, reel gelir artışı olmadan tasarruf oranının yükselmesi kalıcı bir çözüm değildir.
İkincisi, bireysel emeklilik sistemi ve otomatik katılım uygulamalarının güçlendirilmesidir. Devlet katkısı, uzun vadeli birikimi teşvik ederken, finansal güven duygusunu da desteklemektedir. Ancak sistemin sürdürülebilirliği, makroekonomik istikrarla doğrudan bağlantılıdır.
Üçüncüsü, finansal okuryazarlığın toplum genelinde artırılmasıdır. Tasarrufun sadece “para biriktirmek” değil, aynı zamanda “sermaye oluşturmak” anlamına geldiği bilincinin yaygınlaşması, yatırım kültürünün gelişmesini sağlar.
Küresel Eğilimler ve Türkiye’nin Geleceği
Dünya genelinde tasarruf oranları, pandemi sonrasında dalgalı bir seyir izliyor. ABD’de hane halkı tasarruf oranı 2020’de %25’e kadar çıkmışken, 2024’te tekrar %8 seviyelerine geriledi. Avrupa’da da benzer bir düşüş eğilimi görülüyor. Gelişmekte olan ülkelerde ise, gelir artışıyla birlikte orta sınıfın genişlemesi tasarruf potansiyelini artırıyor.
Türkiye açısından bu süreç hem risk hem de fırsat barındırıyor. Yüksek enflasyonun kalıcı biçimde kontrol altına alınması, faiz politikasında öngörülebilirlik sağlanması ve gelir dağılımının iyileştirilmesi durumunda, hane halkı tasarruf oranının önümüzdeki 5 yılda yeniden çift haneli seviyelere ulaşması mümkündür.
Uzun vadede bu artış, sadece bireylerin ekonomik güvenliğini değil, ülkenin yatırım kapasitesini de güçlendirecektir. Tasarrufun bir “ekonomik disiplin” değil, bir “yaşam kültürü” olarak benimsenmesi ise bu sürecin en kritik unsuru olacaktır.
Sonuç: Tasarruf, Sadece Para Değil Güvendir
Hane halkı tasarruf oranı, ekonominin sessiz ama belirleyici göstergesidir. Tüketim ekonomisinden üretim ekonomisine geçişin yolu, toplumun geleceğe güvenle bakabilmesinden geçiyor. Gelir artışı, fiyat istikrarı ve finansal bilinç bir araya geldiğinde, tasarruf sadece bireysel bir tercih olmaktan çıkıp, ulusal bir güç kaynağına dönüşür.
Türkiye, ekonomik istikrarı kalıcı hale getirmek istiyorsa, hane halkı tasarruflarını artırmayı stratejik bir öncelik haline getirmelidir. Çünkü güçlü bir ekonomi, yalnızca üretimle değil, tasarrufla da inşa edilir.
