Bilimsellikten Uzak Ekonomi Politikalarının Bedeli
Ekonomi, doğası gereği çok boyutlu bir sistemdir. Üretim, tüketim, istihdam, gelir dağılımı, dış ticaret ve para politikası gibi alanlar, birbirine sıkı sıkıya bağlı dinamikler içerir. Dolayısıyla ekonomi politikalarının başarıya ulaşması, yalnızca siyasi iradeye değil, aynı zamanda bilimsel verilere dayalı doğru stratejik planlamaya bağlıdır. Ancak birçok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de zaman zaman ekonomi yönetiminde popülist yaklaşımlar, kısa vadeli siyasi hedefler ve ideolojik ön kabuller, bilimsel verilerin önüne geçebilmektedir.
Bilimsellikten uzak kararlar genellikle geçici rahatlama sağlar; fakat uzun vadede yapısal kırılmalara yol açar. Bunun en açık örneklerinden biri, fiyat istikrarını göz ardı eden aşırı genişlemeci para politikalarıdır. Enflasyonun geçici nedenlerle artış gösterdiği dönemlerde, faiz oranlarını düşürerek talebi canlandırmaya çalışmak kısa vadede büyüme rakamlarını destekleyebilir. Ancak bu tür uygulamalar, orta vadede fiyat istikrarsızlığına, gelir dağılımı bozulmasına ve yatırım ortamının belirsizleşmesine yol açar.
Ekonomi politikalarında bilimsellik, yalnızca teknik bir tercih değil, toplumun refahını doğrudan etkileyen bir zorunluluktur. Çünkü ekonomi, tıpkı doğa bilimleri gibi neden-sonuç ilişkileri içinde işler. Üretim ve tüketim dengesi bozulduğunda, kaynak tahsisi etkinliğini kaybettiğinde veya mali disiplin zayıfladığında sistem kendiliğinden istikrarsızlaşır. Bu nedenle ekonomi yönetiminin en temel sorumluluğu, kararlarını ampirik veriler, akademik analizler ve bağımsız kurumların değerlendirmeleri üzerine kurmaktır.
Bilimsel Temelli Ekonomi Yönetiminin Unsurları
Bilimsel temelli ekonomi yönetiminin ilk adımı veriye dayalı analizdir. Kararlar, güncel istatistikler, ekonomik göstergeler ve modellemeler ışığında alınmalıdır. TÜİK, TCMB, OECD, IMF ve Dünya Bankası gibi kurumların sağladığı veriler, politika yapıcılar için hayati öneme sahiptir. Çünkü verinin olmadığı yerde öngörü de yoktur. Bir ülkenin enflasyon dinamikleri, işgücü piyasasının yapısı, dış ticaret kompozisyonu ya da sektörler arası bağlantılar ancak güvenilir istatistiklerle çözümlenebilir.
İkinci unsur kurumsal bağımsızlıktır. Ekonomik kurumların —özellikle merkez bankalarının— siyasi baskılardan uzak şekilde hareket etmesi, bilimsel temelli kararların ön koşuludur. Bilimsel düşünce, deney ve gözleme dayanır; yani sonuçların tarafsız biçimde incelenmesini gerektirir. Merkez bankasının faiz kararlarının, enflasyon hedeflemesi çerçevesinde alınması; maliye politikalarının ise uzun vadeli mali sürdürülebilirliği gözetmesi bu anlayışın yansımalarıdır.
Üçüncü unsur stratejik planlama ve senaryo analizidir. Ekonomik stratejiler sadece “bugünü yönetmek” için değil, geleceği şekillendirmek için de hazırlanmalıdır. Örneğin enerji arz güvenliği, dijital dönüşüm, yeşil ekonomi ya da demografik dönüşüm gibi alanlarda yapılan projeksiyonlar, ekonomik kararların bilimsel zemine oturmasını sağlar. Stratejik planlar, olası risk senaryolarını değerlendirerek alternatif politika araçlarını hazır bulundurur. Bu, kriz dönemlerinde ülke ekonomisinin şoklara karşı daha dirençli olmasını sağlar.
Dördüncü olarak akademi ve kamu iş birliği öne çıkar. Üniversitelerde yürütülen araştırmalar, politika tasarımına katkı sağlayabilir. Gelişmiş ekonomilerde, ekonomik danışma kurulları genellikle akademisyenlerden, sektör temsilcilerinden ve bağımsız ekonomistlerden oluşur. Bu yapı, politika kararlarının yalnızca siyasi değil, bilimsel bir süzgeçten de geçmesini mümkün kılar. Türkiye’nin de son yıllarda bu yönde bazı adımlar attığı, ancak uygulama ve süreklilik açısından daha kurumsal bir mekanizmaya ihtiyaç duyduğu görülmektedir.
Bilimsel Yaklaşımın Sürdürülebilir Büyüme Üzerindeki Etkisi
Bilimsel temellere dayalı kararlar, ekonomide öngörülebilirlik sağlar. Yatırımcıların en çok ihtiyaç duyduğu şey güven ve istikrardır. Eğer ekonomik göstergeler doğru ölçülüyor, politika değişiklikleri veriye göre yapılıyor ve kurumlar şeffaf biçimde çalışıyorsa, sermaye akışları da istikrarlı olur. Aksi durumda, belirsizlik risk primini yükseltir, dış yatırımlar azalır ve iç piyasada uzun vadeli planlama zorlaşır.
Bilimsel temelli ekonomi yönetimi aynı zamanda kaynak etkinliğini artırır. Kamu yatırımlarının seçimi, bölgesel kalkınma projelerinin önceliklendirilmesi ya da teşvik politikalarının tasarımı, ekonometrik analizlerle desteklendiğinde hem kamu maliyesi üzerindeki yük azalır hem de verimlilik artar. Örneğin, tarımda destek politikalarının ürün bazlı değil, verimlilik ve katma değer odaklı yeniden tasarlanması hem üreticinin gelirini hem de ülkenin ihracat kapasitesini artırabilir.
Bir diğer önemli etkisi ise sosyal refahın sürdürülebilirliği üzerindedir. Bilimsel yöntemlerle oluşturulan vergi sistemi, gelir dağılımında adaleti güçlendirir. Aynı şekilde, eğitim ve istihdam politikalarının bilimsel analizlerle uyumlu hale getirilmesi, nitelikli işgücünü artırarak üretim kalitesini yükseltir. Bu tür politikalar, yalnızca ekonomik büyümeyi değil, toplumsal istikrarı da güçlendirir.
Sonuç olarak, ekonomik kararların ve stratejilerin bilimsel temellere dayanması, modern ekonomilerin vazgeçilmez şartıdır. Bilimsel yöntem, siyasetten bağımsız değildir ama onun karşısında da değildir; aksine, sağlıklı bir ekonomi yönetiminin en güçlü destekçisidir. Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde, veri temelli yönetim kültürünün yerleşmesi; akademi, kamu ve özel sektör arasında köprülerin güçlendirilmesi; ekonomik kurumların bağımsızlığının korunması, uzun vadeli refahın ve istikrarın teminatıdır.
Ekonominin doğası, ideolojilere değil, gerçeklere dayanır. Bu nedenle ekonomik başarı, rastlantılara değil; bilimin rehberliğinde, planlı ve tutarlı politikalarla inşa edilir.
